Akademik kariyeriniz boyunca sizden iki şeyi karşılaştırmanız istenecektir: iki metin, iki teori, iki tarihi şahsiyet, iki bilimsel süreç vb. A ve B’ye eşit derecede ağırlık verdiğiniz “klasik” mukayeseli[1] makaleler, önemli farklılıkları olan iki benzer şey (çevre üzerinde farklı etkileri olan iki tarım ilacı) veya kritik farklılıkları olan, ancak şaşırtıcı ortak yönleri olduğu ortaya çıkan iki benzer şey (cinsel taciz konusunda beklenmedik derecede benzer bakış açılarını dile getiren çok farklı dünya görüşlerine sahip iki politikacı) hakkında olabilir.

Nasıl ki bir gözlükle bakmak nesneyi görme şeklinizi değiştiriyorsa, A’yı da B’yi anlamak için bir model olarak kullanmak B’yi görme şeklinizi değiştirir. Analize başlamadan önce mükemmel bir biçimde anlaşılmış gibi görünen bir şeyin kararlılığını aydınlatmak, eleştirmek ya da ona meydan okumak için objektif (lens) karşılaştırmaları yararlıdır.

Çoğu zaman, objektif karşılaştırmaları zamanı dikkate alır: daha önceki metinler, olaylar veya tarihi figürler daha sonrakileri aydınlatabilir veya bunun tersi de geçerlidir.

Görünüşte birbiriyle alakasız benzerlik ve farklılıklardan oluşan ürkütücü bir listeyle karşı karşıya kaldığınızda, önce A ve B’nin tüm ortak özelliklerini belirttiğiniz, ardından da A ve B’nin farklı olduğu tüm yönleri ortaya koyduğunuz mekanik bir alıştırmadan ibaret olmayan bir makaleyi nasıl kurgulayacağınız konusunda kafanız karışabilir. Tahmin edilebileceği gibi, böyle bir makalenin tezi genellikle A ve B’nin birbirlerine çok benzedikleri ama aslında o kadar da benzemedikleri iddiasıdır. İyi bir mukayeseli makale yazmak için, ham verilerinizi (gözlemlediğiniz benzerlikler ve farklılıklar) almalı ve bunları anlamlı bir argüman haline getirmelisiniz. İşte gerekli beş unsur.

Referans Çerçevesi. Bu, karşılaştırma ve mukayese yapmayı planladığınız iki şeyi yerleştirdiğiniz bağlamdır; onları altında gruplandırdığınız şemsiyedir. Referans çerçevesi bir fikir, tema, soru, sorun veya teoriden; özel ilgi için iki tanesini ayırdığınız benzer şeylerden oluşan bir gruptan; biyografik veya tarihi bilgilerden oluşabilir. En iyi referans çerçeveleri, kendi düşünceleriniz veya gözlemlerinizden ziyade belirli kaynaklardan oluşturulur. Dolayısıyla, iki yazarın toplumsal erkeklik normlarını nasıl yeniden tanımladığını karşılaştıran bir makalede, erkeklik konusunda bir sosyologdan alıntı yapmanız, kendi sıradan teorilerinizi ortaya atmaktan daha iyi olacaktır. Çoğu ödev size referans çerçevesinin tam olarak ne olması gerektiğini söyler ve çoğu ders bunu oluşturmak için kaynaklar sağlar. Referans çerçevesi sunmayan bir ödevle karşılaşırsanız, kendi başınıza bir çerçeve bulmalısınız. Böyle bir bağlamı olmayan bir ödev, yazarın anlamlı bir argüman öne sürebileceği bir odak noktası ya da çerçeve sunamayacaktır.

Karşılaştırma için Gerekçeler. Diyelim ki küresel gıda dağıtımı üzerine bir makale yazıyorsunuz ve elma ile portakalı karşılaştırmayı seçtiniz. Neden özellikle bu meyveler? Neden armut ve muz değil? Seçiminizin arkasındaki mantık, karşılaştırma gerekçeleri, okurunuzun seçiminizin neden rastgele değil de kasıtlı ve anlamlı olduğunu bilmesini sağlar. Örneğin, kürtaj tartışmasında “evcimenlik söylemi”nin nasıl kullanıldığını soran bir makalede, karşılaştırma zemini açıktır; konunun iki çatışan tarafı vardır, kürtaj yanlısı ve yaşam yanlısı. Asit yağmurlarının iki orman alanı üzerindeki etkilerini karşılaştıran bir makalede, alan seçiminiz daha az belirgindir. Maine ve Catskills’deki benzer yaşlı orman meşcerelerine odaklanan bir makale, Beyaz Dağlar’daki yeni bir orman meşceresi ile aynı bölgedeki yaşlı bir ormanı karşılaştıran bir makaleden farklı şekilde kurgulanacaktır. Seçiminizin ardındaki gerekçeyi belirtmeniz gerekir.

Tez. Mukayese gerekçeleri, tezinizin karşılaştırmalı niteliğini öngörür. Herhangi bir tartışmacı makalede olduğu gibi, tez ifadeniz, referans çerçevenizden zorunlu olarak çıkan argümanınızın özünü aktaracaktır. Ancak bir mukayeseli tez, kıyaslamak için seçtiğiniz iki şeyin aslında birbiriyle nasıl ilişkili olduğuna bağlıdır. Birbirlerini açımlıyorlar mı, destekliyorlar mı, karmaşıklaştırıyorlar mı, çelişiyorlar mı, düzeltiyorlar mı yoksa birbirleriyle tartışıyorlar mı? En yaygın mukayese makalesinde -farklılıklara odaklanan bir tür- tezinizde “oysa” kelimesini kullanarak A ve B arasındaki kesin ilişkiyi belirtebilirsiniz:

Oysaki Camus ideolojiyi sömürgeciliğin belirli bir tarihsel anını ele alma ihtiyacına göre ikincil olarak algılarken, Fanon devrimci bir ideolojiyi Cezayir’in tarihini bağımsızlık yönünde yeniden şekillendirmek için itici güç olarak algılar.

Makaleniz ister öncelikli olarak farklılığa ister benzerliğe odaklansın, tezinizde A ve B arasındaki ilişkiyi net bir şekilde ortaya koymanız gerekir. Bu ilişki, her mukaseye makalesinin merkezinde yer alır.

Organizasyon Şeması. Giriş bölümünüz referans çerçevenizi, karşılaştırma gerekçelerinizi ve tezinizi içerecektir. Makalenizin gövdesini organize etmenin iki temel yolu vardır.

• Metinden metine (text-by-text), önce A’nın tamamını, sonra B’nin tamamını tartışırsınız.
• Noktadan noktaya şeklinde (point-by-point), A ile ilgili noktaları B ile ilgili karşılaştırılabilir noktalarla dönüşümlü olarak ele alırsınız.

B’nin A’yı açımladığını düşünüyorsanız, muhtemelen metinden metine bir şema kullanacaksınız; A ve B’nin tartıştığını görüyorsanız, noktadan noktaya bir şema ihtilafa dikkat çekecektir. Ancak noktadan noktaya şemasının bir pinpon oyunu gibi görünebileceğini unutmayın. Birden fazla noktayı bir arada gruplayarak bu etkiden kaçınabilir, böylece A’dan B’ye geçiş sayınızı azaltabilirsiniz. Ancak hangi organizasyon şemasını seçerseniz seçin, benzerliklere ve farklılıklara eşit ölçüde vurgu yapmanıza gerek yoktur. Aslında, argümanınızın özüne mümkün olduğunca çabuk ulaşırsanız makaleniz daha ilginç olacaktır. Dolayısıyla, iki evrim teorisyeninin belirli arkeolojik bulgulara ilişkin farklı yorumlarını konu alan bir makalenin giriş bölümünde benzerliklere ilişkin iki ya da üç cümle ve teorisyenlerin pozisyonları arasındaki karşıtlığı ortaya koymak için en fazla bir ya da iki paragraf yer alabilir. Makalenin geri kalanı ister metinden metine ister noktadan noktaya düzenlenmiş olsun, iki teorisyenin farklılıklarını ele alacaktır.

Klasik bir mukayese çalışmasını ister metinden metine ister noktadan noktaya düzenleyebilirsiniz. Ancak A’ya (“objektif”) B’den (“odak metin”) çok daha az zaman ayırdığınız bir “objektif” karşılaştırmasında, neredeyse her zaman metne göre düzenleme yaparsınız. Bunun nedeni A ve B’nin kesinlikle karşılaştırılabilir olmamasıdır: A, B’nin doğasının aslında beklentilerinizin sizi inandırdığı şey olup olmadığını keşfetmenize yardımcı olan bir araçtır.

A ve B arasında ilişkilendirme. Tüm tartışmacı makaleler, argümandaki her noktayı tez ile ilişkilendirmenizi gerektirir. Bu tür bağlantılar olmadan, okurunuz yeni bölümlerin argümanınızı mantıksal ve sistematik olarak nasıl ilerlettiğini göremeyecektir. Bir karşılaştırma ve zıtlık yazısında, makalenizin bir bütünlük içinde olmasını istiyorsanız, makalenizin gövdesinde A ve B arasında bağlantılar kurmanız gerekir. Bu bağlantıları kurmak için, karşılaştırma ve zıtlık ifadeleri (benzer şekilde, dahası, aynı şekilde, aksine, tersine, diğer yandan) ve tezat sözcükler (aşağıdaki örnekte görüldüğü gibi, Güneyli/Kuzeyli) kullanın.

Kadim Güney’in solmuş ihtişamında, manolyaların ve ay ışığının mistik masalları arasında büyümüş bir kadın olarak anne, yitip gitmekte olan bir neslin ferdi olmayı sürdürüyor. Zor zamanlar, ırk çatışması ve kısıtlı imkanlarla kuşatılmış olan Julian ise memleketinin taşralı doğasından tiksinti duyar ve doğduğu toprakları küçümseyen bir Kuzeylinin gözünden gören yeni bir Güneyliyi temsil eder.

Dipnot

[1] Burada compare-and-contrast kullanımı söz konusu. Motamot çeviride karşılaştırma/kıyaslama-karşıtlık/tezatlık gibi bir anlam söz konusudur. Metin boyunca bu kalıp için mukaseye(li) tabiri kullanılacaktır. — Ç.N.