Alman filozof ve ceza hukukçusu Gustav Lambert Radbruch (1878-1949), Hitler rejiminin ceza hukuku yoluyla tasfiye edilmesi sürecinde, yirminci yüzyılın en etkili tezi addedilen Radbruch Formülü’nü ortaya koymuştur. Formül, pozitif hukukun uygulanmasından doğan yasal adaletin, yasa üstü adaletsizliğe yol açıp açmayacağı üzerine şekillenir. Bu, hukukun hukuka aykırılığı ya da değer-pozitif hukuk çatışması olarak da ifadelendirilebilir. Yani bu formül yazılı hukukun geçerliliğinin sınama ölçütüdür.

 “Tahammül edilemezlik” ve “yadsıma” olmak üzere iki parça üzerine inşa edilmiş olan formüle göre, pozitif bir yasa adaletten tahammül edilemez bir düzeyde ayrılırsa bu yasa hukuki geçerliliğini yitirir. Burada yanlış hukukun adalet karşısında geri çekilmesi söz konusudur. Adaletin özü olan eşitliğin yasama faaliyetinde bilinçli olarak kabul edilmemesi durumunda ise artık yasa yalnız adalete aykırı olmayıp hukuki karakterini yitirmiştir. Nitekim Radbruch’a göre Nazi dönemi yasaları hiçbir zaman hukuk olma şerefine erişememiştir.

“Emir, emirdir” ve “yasa, yasadır.” Bu iki maksim vasıtasıyla Nasyonal Sosyalizm kendine tabi olanları, askerler ve hukukçuları saygıyla bağlamanın çaresini bulmuştu. “Emir, emirdir” maksimi hiçbir zaman sınırsız var olmamıştır. Askerlerin emre uyma yükümlülüğü suç işleme amacına yönelik emirler söz konusu olduğunda sona ermekteydi. Buna karşılık “yasa, yasadır” maksimi hiçbir sınırlamaya tabi değildi. Bu maksim, pozitivist hukuk düşüncesinin bir ifadesiydi ve on yıllarca Alman hukuk düşünürleri üzerinde itirazsız kabul görmekteydi.

ifadeleri ile başlayan Yasal Haksızlık ve Yasa Üstü Hukuk (1946) adlı makalesinde Radbruch Formülünü ayrıntılı bir şekilde buluruz.

Sevtap Metin ve Altan Heper tarafından kaleme alınan Ceza Hukuku Felsefesine Katkı: Radbruch Formülü isimli kitabın sunuşunda da belirtildiği üzere, 20. yüzyılın en önemli filozoflarından biri olan Radbruch’un çağdaş batı hukuk felsefesinde çok tartışılan metinlerinden biri olan Yasal Haksızlık ve Yasaüstü Hukuk isimli makalesi Türk hukuk literatüründe yeterince üzerinde durulmamış bir metindir. İki kısımdan oluşan kitabın ikinci kısmında, bu makalenin orijinal metni ile Türkçe çevirisi karşılıklı sayfalarda sunularak dilimize kazandırılmıştır.

Radbruch’un hayatı hakkında kısa bir bilgi ile başlayan ilk kısım, Radbruch’un hukuk anlayışı ve formülün açıklanması ertesi bu formül ekseninde, “kinci muhbir (grudge informer)” olarak da bilinen başka bir erkekle ilişkisi olan ve kocasından kurtulmak isteyen kadının 1944’te Nazi rejimini eleştirdiği ve Hitler hakkında hakaret içeren sözler sarf ettiği gerekçesiyle kocasını ihbar ederek haksız yere ceza almasına neden olduğu için Nazi rejiminden sonra eşin açtığı davada verilen karara dayanan, çağdaş hukuk felsefesinin en ünlü tartışmalarından biri olan Hart-Fuller tartışmasına yer verilmiştir.

Formülün ceza hukuku boyutu da ele alınmış, Nazi döneminin tasfiyesi ve sonrasında mahkeme kararlarında görünümüne de yer verilmiştir.

Yaşadığımız hukuk buhranı göz önünde bulundurulduğunda, Radbruch formülünü yeniden okumanın ve düşünmenin tam zamanı.

Gizem Gözübüyük
kitap@sosyalbilimler.org

Sevtap Metin, Altan Heper, Ceza Hukuku Felsefesine Katkı – Radbruch Formülü, Tekin Yayınevi, Mart 2015.

Sanal Mağaza: Idefix | Babil | Kitap Yurdu

Yasal Uyarı: Yayımlanan bu yazının tüm hakları sosyalbilimler.org‘a aittir. Söz konusu metin, izin alınmadan başka bir web sitesinde ya da mecrada kısmen veya tamamen yayımlanamaz, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, dağıtılamaz, içeriğinde herhangi bir değişiklik yapılamaz. Aksi taktirde bir hak ihlali söz konusu olduğunda; Sosyal Bilimler Platformu, 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun ve 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun ilgili hükümleri gereğince maddi ve manevi tazminat davası açabilir. Ancak yazının bir bölümü, alıntılanan yazıya aktif link verilerek kullanılabilir. Her türlü alıntı, (her müstakil yazı için) 200 kelime ile sınırlıdır. Alıntı yapılan metin üzerinde herhangi bir değişiklik yapılamaz.